۷ اثر تاریخی-فرهنگی موزه مردم‌شناسی اوز در فهرست آثار ملی به‌ ثبت رسید

مرضیه بازرگانی

در نشست تخصصی شورای ثبت ملی آثار که در ۳۰ بهمن‌ماه در هتل چمران شیراز با حضور مسئولین میراث فرهنگی کشور، علیرضا ایزدی مدیر کل دفتر ثبت آثار و حرائم میراث فرهنگی کشور، لیلا خسروی مدیر کل موزه‌های کشور، جبرئیل نوکنده رئیس کل موزه ملی ایران، محمدرضا زاهدی رئیس اداره اموال منقول فرهنگی-تاریخی کشور، عبدالرضا مهاجرانی‌نژاد عضو شورای ثبت ملی آثار، صالحی عضو شورای ثبت ملی آثار و دوست‌محمدی عضو شورایعالی ثبت ملی آثار و کارشناسان میراث فرهنگی استان فارس محمدمهدی نجفی رئیس اداره امور موزه‌های استان فارس و همت محمدی کارشناس امور موزه‌های استان فارس برگزار گردید، ۵۵۸ اثر دارای ارزش ثبت شناخته شد و در فهرست آثار ملی به‌ ثبت رسید.

از این تعداد ۳۰۰ اثر از موزه‌های دولتی شامل مسکوکات تاریخی و مابقی از موزه‌های خصوصی که شامل ۱۰۰ سکه تاریخی ضرب شده در شیراز، ۵۰ عدد دست‌های آئینی خمسه، ۳۰ عدد مِصقَل (چاقو تیزکن) و آتش‌زنه، ۱۰ عدد طلسم و تعویذ، یک منبر چوبی نفیس دوره زندیه و تعداد ۷ اثر از موزه مردم‌شناسی شهر اوز در فهرست آثار ملی جای گرفت که حاصل تلاش و زحمات چند ماهه کارشناسان معاونت میراث فرهنگی استان و حمایت و همکاری اداره کل ثبت آثار و وزارتخانه بوده است.

ثبت آثار موزه‌ای، بخصوص آثار موزه‌های خصوصی، باعث نظارت بیشتر بر حفظ و نگهداری این آثار و قرار گرفتن آنها در ذیل چتر حمایتی وزارت میراث فرهنگی می‌شود. ان شاالله پس از اعلام شماره ثبت این اشیا، این شماره ها در «پایگاه خبری موزه اوز» درج خواهد گردید.

۷ اثر ثبت شده از موزه مردم‌شناسی اوز به شرح زیر است:

۱- گِرَه‌گِر gerahger (مورچه‌گیر) ظرفی سفالین که برای نگهداری مواد غذایی چرب و شیرین استفاده می شده است. قدمت این گره گر حدود دو‌ قرن است. این ظرف یکپارچه دارای ۲ دیواره است و بین آن همچون خندق، آب می‌ریختند تا مواد غذایی از دسترس مورچه‌ها در امان بماند. ارتفاع دیواره داخلی ۲۵ سانتیمتر و قطر آن ۳۰ سانتیمتر و ارتفاع دیواره بیرونی ۲۰سانتیمتر و قطر کف آن ۳۵ سانتیمتر و وزن آن ۸۶۴۵ گرم است. روی دیواره بیرونی این ظرف، اشکالی به شکل موج دریا حکاکی شده است.

۲- کَرَباخی karabakhi کلاهی زنانه و دست‌دوز از پارچه زری است که زینت‌بخش آن، ۹ ردیف نوارهای بافته شده از خوس نقره است. کرباخی همچون نیمکره ای به ارتفاع ۱۵ و قطر ۲۰سانتیمتراست. قسمت بالای کلاه که “بوکِ کَرَباخی” نامیده می‌شود هم از پارچه زری است. این کلاه زیبا یکی از اجزای لباس محلی زنان اوز ( رخت گشاد) است. کرباخی دارای آستری قرمز رنگ به نام شیله است. بعد از پوشیدن کلاه (کرباخی)، مقنعه( بَلَه) روی آن می پوشند و بعد زیورآلات از جنس طلا (شیخپ جالاوی) روی بله پوشیده می شود. این کرباخی مربوط به دوره پهلوی اول است. 

۳- جلدِ ساعت جیبی یا ساعت بغلی مردانه که شکل ظاهری آن شبیه قطره آب است، طول آن ۷/۵ و‌عرض آن ۵/۵ سانتیمتر است. پشت و روی آن با ظرافت خاصی نقش یک گل و ۲ برگ با یک غنچه در بالای گل، گلابتون دوزی شده و یک ردیف خوس بافته شده نقره و چند ردیف با نخ ابریشم، دوختِ زنجیره‌ای شده است و دارای آستری از جنس ابریشم به رنگ بنفش تیره است. یک توپک از جنس ورشو و حلقه‌ای از گلابتونِ تابیده شده، برای بستن جلد ساعت تعبیه شده است. این جلد ساعت ظریف و زیبا که مربوط به اوائل پهلوی اول است، توسط مرحوم خیرالنساء فقیهی دوخته شده و یکی از هدایای مادر عروس برای داماد بوده است.

۴- خنجر پولادین با دسته ای از جنس عاج و نیامی از جنس  نقره که  روی جلد آن، شیر و خورشید، طاووس، سیمرغ، بُتِه‌جِقّه و گل و مرغ و ماهی به صورت برجسته، حک شده و مربوط به عهد قاجاریه است. طول خالص این خنجر ۳۰ و با نیام آن  ۳۸ سانتیمتر است. لازم به ذکر است که در شیر و خورشید حک شده در نیام خنجر، در خورشید تصویر صورت یک بانو است و این نمادی از دوره قاجاریه می باشد و در زمان پهلوی، این تصویر بانو، حذف شده است. 

۵- سِدِهری sedehri نوعی کت زنانه مجلسی از جنس مخمل، جلو باز که دو پهلوی آن دارای چاک است. در جلو، روی آستین و پشت سِدِهری با نقش‌هایی از ماه و ستاره، گل و بُتِه‌جِقّه با ظرافت خاصی توسط هنرمند، مرحوم خیرالنساء فقهیی گلابتون و پولک‌دوزی شده است. دارای ۳ دکمه از جنس گلابتون فشرده شده و ۳ بَندینَک از گلابتون تابیده شده است. این کت زیبا مربوط به دو‌ره پهلوی اول است.
سِدِهری در رنگ‌های سبز، قرمز، زرشکی و سرمه‌ای دوخته می‌شود و یکی از اجزای جهیزیه عروس خانم‌های اوزی است که فصل سرما در مهمانی‌ها و جشن‌ها می‌پوشند.

۶- شِنِل کودکان، این شنل همراه با کلاه، مخصوص کودکان یک تا ۵ ساله از جنس مخمل که هنرمندانه توسط بانوان اوزی گلابتون و پولک‌دوزی شده است. جلو شنل باز و در ناحیه گردن به‌ وسیله دو روبان که انتهای آن با ابریشم تزئین شده است، بسته می‌شود. کلاه این شنل دارای آستر می باشد. طول این شنل ۶۶ و عرض کل آن ۷۸ سانتیمتر است. این شنل مربوط به دوره پهلوی دوم است. 

۷- حَلَه halah این زیور مثلثی شکل هنرِ دست بانوان اوز، جزئی از لباس ِمحلی زنان است که قلاب فلزی آن روی کَرَباخی قرار می‌گیرد. روی قسمت مثلثی شکل، با گلابتون و نخِ ابریشم گلدوزی شده و با یک ردیف نوار خوس‌بافی شده که سَر نوار به قلاب وصل و تزئین شده و‌ دارای ۶ آویز از طلا، مروارید،عقیق، فیروزه و سنگ‌های قیمتی است و در دو طرف، دو آویز دیگر که در انتهای آن‌ دو مثلث کوچک کار شده است. ۶ عدد سکه طلای قسطنطنیه (غازی) به تاریخ ۱۲۲۳ هجری‌ قمری (۲۲۳ سال قبل) و ۱۲ عدد توپک طلا، ۱۲ عدد مهره یاقوت، تعداد زیادی مروارید ریز، ۱۲ عدد سنگ فیروزه کوچک و چندین سنگ تزئینی به رنگ های مختلف، یک نوار خوس نقره و روی آن با گلابتون و ابریشم دوخت شده است. طول این حله ۲۷ و عرض آن ۹ سانتیمر و زمان ساخت این حله مربوط به دوره پهلوی اول است. علی اکبر دهخدا در لغت‌نامه خود، «حَلی» را زیور و پیرایه‌ای از سنگ‌های معدنی معنی کرده است.

ضمن تبریک به مردم فرهنگ‌دوست شهرستان اوز بابت ثبت این اشیا در فهرست آثار ملی ایران، از کلیه دوستداران میراث فرهنگی اوز تقاضا می‌شود گنجینه‌های خود را برای حفظ و حراست بیشتر، به موزه مردم شناسی اوز اهدا نمایند تا در معرض دید عموم مردم قرار گیرد.