سعید محمودیان*
دوست نادیده مکرم و محترم جناب مهندس شریف بازرگانی مدیر موزه مردم‌شناسی شهرستان اوز، مقالات شیوا و جالب خانم فاطمه رضایی با عنوان «کوزَکای بَراتی، کوزه‌ای با خاطراتی به شیرینی سالهای کودکی» درج شده در سایت موزه اوز مورخ ۲۵ فوریه ۲۰۲۴ و مقاله دکتر مهدی محمدی با عنوان «اهمیت حفظ غذای بومی جنوب فارس و هرمزگان…» درج شده در سایت موزه اوز مورخ ۱۲ مارس ۲۰۲۴ که احساسات وطن‌دوستی همه ما اوزی‌ها در آن ابراز داشته‌اند و اطلاعات خوب و ارزنده‌ای از گذشته اوز به‌خاطر آورده‌اند، خواندم و لذت بردم. با این‌حال هم خانم و هم دکتر محترم نکات پراهمیتی نادیده گرفته‌اند که اشاره به‌آن‌ها اجتناب‌ناپذیر می‌باشند.
«لَردِ دَرِه» یکی از سه میدان محل کار و خرید و فروش درون‌مرزی اوز بود و «لَردِ میری» که از همه بزرگ‌تر بود، چون اطراف آن چندین مغازه و یک کاروانسرا وجود داشت و با کوچه‌ای در جنوب، میدان را به بازار قیصریه اوز وصل می‌کرد، جای گردهمایی مردان اوز بود. «لَردِ دَرِه» که کارکنانش اکثراً «کِمَرگِر» بودند که صبح زود به‌کار مشغول می‌شدند و تا آن‌جائیکه من به‌خاطر دارم، سالهای اواخر دهه ۱۹۴۰ و اوائل سالهای دهه ۱۹۵۰ همگی مِلِکی‌ساز بودند.
کوزه‌گری مختص گراشی‌ها بود که رابطه حسنه‌ای با اوزی‌ها داشتند و خبره در ساختن ظروف سفالین که به اوز می‌آوردند و در کاروانسرای لَردِ میری به‌فروش می‌رساندند. گاهی نیز جَت‌ها و گوبازها که در اواخر اسفند و در فروردین‌ماه به اوز می‌آمدند و در قلعه و چادرهای برپا کرده خود، زندگی می‌کردند در دالان قلعه به کوزه‌گری می‌پرداختند. زن‌های این قبیله که«گوگُلَک» بودند برای گدایی به خانه‌ها می‌رفتند و مردها، ظروف مسی را سفیدگری می‌کردند.
من بارها موقعی که ۶ -۸ ساله بودم برای دیدن یکی از عموزادگان مادرم، از این میدان عبور می‌کردم و در سالهای اولیه دهه ۱۳۳۰، توپ‌های والیبال و فوتبال دبیرستان هوشیار به کِمَرگِرهای لَردِ دَرِه می‌دادم تا تعمیر نمایند. آن‌ها گله می‌کردند که کفشِ جاپانی، مِلِکی‌سازیشان را از بین می‌برد. مِلِکی‌هایی که آن‌ها می‌ساختند، مخصوصا قسمتِ کِمَرِ آن، یکی از بهترین مِلِکی‌های ایران بود، مخصوصا برای بازی فوتبال و کوه‌نوردی نظیر نداشت.
وجه‌تسمیه کوزَکای براتی به این جهت بود که بچه‌ها با خود در روز برات، این کوزه‌های کوچک به منازل کسانی که کودک خود را از دست داده بودند، می‌بردند و مادر داغ‌دیده، آن کوزه‌ها از شربت پر می‌کرد و به کودکان می‌داد تا در بهشت به طفل خود بپیوندد.
کوزَکای براتی در اصل، شبیه گیاهی است خودرو که در نوروز گل‌هایی زیبا می‌دهد و به انگلیسی آن را کاهوی وحشی wild lettus می‌خوانند(صفحه ۲۰۶ انسیکلوپدیا).
مَهوَه از ماهی هَشِنَه یا مُتِه «مُتو» تهیه می‌شود. (صفحه ۵۵-۲۵۴ انسیکلوپدیا، لارستانیکا). ماهی هَشِنَه anchovy، ساردین نیست، کوچک‌تر می‌باشد و نمک‌زده آن در کنسرو، نمک خود‌را حفظ می‌کند و از ساردین بهتر و مفیدتر می‌باشد. مَهوَه به‌خاطر ماهی هَشِنَه، مملو از ید می‌باشد که عنصر اصلی هورمون تیروئید می‌باشد و به خاطر خوردن روزانه مَهوَه، بیماری کمبود هورمون تیروئید مثل گواتر در جنوب فارس بسیار نادر است و زنان آبستن که مَهوَه صرف می‌کنند، نوزادشان دچار عقب‌افتادگی فکری نمی‌گردند.
یکی دیگر از چاشنی‌های اوز، «کَلیَه‌سارِه» می‌باشد که از ماهی هَشِنَه تهیه می‌گردد، از قلم افتاده است. عجیب است که همسر من که از فامیل ایرلندی آمریکایی می‌باشد، مَهوَه را بیشتر از من دوست دارد.
در جنوب، بعضی از سمبوسه ها، به‌عوض گوشت، در آن شکر می‌گذارند که در این متن، از قلم افتاده است.( سمبوسه شکری یا شیرین )
مَهوَه، چاشنی مردم جنوب بوده و می‌باشد و بسیاری از بخش‌ها و شهرهای لارستان که از فارس جدا شدند و به هرمزگان پیوستند، هنوز ناشتایی خود با نان مَهوَه‌ای صرف می‌کنند.
از خدا خواهیم توفیق ادب
*پزشک اوزی ساکن آمریکا
