ایجاد اشتغال با گسترش صنایع دستى

ایجاد اشتغال با گسترش صنایع دستى

به بهانه ۲۰ خرداد روز جهانی صنایع دستی 

فوزیه براهیمی :

۱۰ ژوئن روز جهانی صنایع دستی است که در سال ۱۴۰١ مصادف با بیستم خرداد است و با تأسیس شورای جهانی صنایع دستی، این روز به نام روز جهانى صنایع دستى نامگذاری شد.
روز جهانی صنایع دستی، روزی است برای گرامیداشت هنر و آثاری که مردان و زنان سخت‌کوش کشورها، آن‌ها را با دل و جانشان تولید می‌کنند. در کشورمان ایران، بیش از ۳ میلیون هنرمند و صنعتگر در ۳۰۰ رشته مختلف هنرهای سنتی و صنایع دستی مشغول به کار هستند. در تقویم جهانی ۱۰ ژوئن هر سال روز جهانی صنایع دستی است. 

تاریخچه روز جهانی صنایع دستی
صنایع دستی، پس از جنگ جهانی دوم، با محتوای هنری و فرهنگی، مورد توجه کشورهای پیشرفته قرار گرفت. در دهم ژوئن ۱۹۶۴ میلادی نخستین همایش جهانی با شرکت مسئولان اجرایی، استادان دانشگاه، هنرمندان و صنعتگران بیش از ۴۰ کشور جهان، در نیویورک برگزار شد. در قطعنامه‌ی پایانی آن همایش، تأسیس «شورای جهانی صنایع دستی»، به عنوان نهاد وابسته به یونسکو تصویب شد. سالروز تأسیس این همایش، به عنوان «روز جهانی صنایع دستی» نامگذاری شد.

صنایع دستی چیست؟
آثار صنایع دستی مجموعه‌ای است که به‌وسیله مواد اولیه بومی با دست و ابزار مورد نیاز ساخته می‌شود. هنرهای دستی هر کشوری نسل به نسل منتقل شده تا به امروز رسیده و به نسل‌های بعدی نیز انتقال خواهد یافت. ساختن صنایع دستی ریشه در تاریخ دارد و نمی‌شود برای پیدایش آن تاریخ دقیقی را مشخص کرد اما به‌ مرور زمان اشیا ساده شکل‌های پیچیده‌تر و زیباتری به خود گرفته‌اند. صنایع دستی فقط برای خرید و فروش نیستند، بلکه می‌توانیم با آن‌ها فرهنگ و تمدن را مبادله کنیم.

شاید نمونه‌های کارخانه‌ای زیادی از انواع مختلف صنایع دستی وجود داشته باشد اما در آثاری که با دست‌های هنرمندان و با ذوق و نگاه هنری ساخته شده است تفاوت‌های زیادی موجود است که در هیچ‌نمونه کارخانه‌ای و ماشینی دیده نمی‌شود و همین موضوع باعث ارزش و اهمیت محصولات دست‌ساز می‌شود.

ویژگی‌های صنایع دستی

هر اثر یا صنعتی را به راحتی نمی‌توان در زمره صنایع دستی قرار داد. برای آنکه محصولی در قلمرو صنایع دستی قلمداد شود باید ویژگی‌های زیر را داشته باشد:

– نقش فرهنگی و هویت بخشی به یک ملت (داشتن بار فرهنگی)
– عدم نیاز به سرمایه گذاری کلان در مقایسه با سایر رشته‌های صنعتی
-قابلیت ایجاد و توسعه در مناطق مختلف (شهر، روستا و حتی جوامع عشایری)
– سهولت در ایجاد مراکز تولید
– دارا بودن ارزش افزوده زیاد در مقایسه با صنایع دیگر
– خودکفا و متکی به مواد اولیه داخلی
– کمک به رشد و توسعه اقتصادی
– داشتن زمینه‌های مناسب جهت صادرات

شورای جهانی صنایع دستی
با راه‌اندازی شورای جهانی صنایع دستی، صنایع دستی و سنتی، به صورت بخشی از حیات فرهنگی- اقتصادی ملت‌ها، مورد توجه قرار گرفت. ایران، از سال ۱۳۴۷ شمسی از طریق سازمان صنایع دستی کشور، به عضویت این شورا درآمد و در مجمع آسیا و اقیانوسیه‌ی آن، مشغول فعالیت شد. این شورا، در ابتدا با شمار محدودی از اعضا کار خود را آغاز کرد. اما هم‌اکنون، ۹۰ کشور جهان را تحت پوشش دارد و دبیرخانه‌ی آن، در شهر آمستردام هلند قرار دارد.

اهداف شورای جهانی صنایع دستی
مهمترین هدف‌هایی که این شورا، به عنوان یک ارگان غیر انتفاعی غیردولتی قائل شده است عبارت‌اند از:

– تشویق، کمک و راهنمایی صنعتگران دستی و همچنین بالا بردن سطح اطلاعات تخصصی و حرفه ای آنها با توجه به زمینه‌های متفاوت فرهنگی موجود در هر یک از کشورهای عضو
– حفظ و تقویت صنایع دستی و تجلی آن به صورت رکن عمده ای از حیات فرهنگی ملت‌ها
– ایجاد همبستگی میان صنعتگران دستی سراسر جهان

ایران در شورای جهانی صنایع دستی
ایران از سال ۱۳۴۷ (۱۹۶۸ میلادی) توسط سازمان صنایع‌دستی ایران به عضویت شورای جهانی صنایع‌دستی درآمد و به‌تبع غرب آسیا بودن به عضویت مجمع آسیا و اقیانوسیه رسید.

ثبت جهانی شهرهای صنایع دستی در ایران

تعداد شهرها و روستاهای جهانی صنایع‌دستی ایران زیاد است؛ این شهرها توسط شورای جهانی صنایع دستی انتخاب می‌شوند. شهرها و روستاهای جهانی شده ایران از نظر شورای مذکور عبارتند از:

شیراز ( شهر جهانی صنایع‌دستی)
زنجان ( شهر جهانی ملیله)
ملایر ( شهر جهانی مبلمان منبت)
روستای قاسم آباد گیلان ( روستای جهانی چادرشب‌بافی)
تبریز ( شهر جهانی فرش)
اصفهان ( شهر جهانى صنایع‌دستی خلاق)
مشهد ( شهر جهانی گوهرسنگ‌ها)
لالجین همدان ( شهر جهانی سفال)
مریوان کردستان ( شهر جهانی کلاش‌بافی گیوه)
سیرجان کرمان ( شهر جهانی گلیم شیریکی پیچ)
آباده فارس ( شهر جهانی منبت)
میبد یزد ( شهر جهانی زیلوبافی)
روستای خراشاد خراسان جنوبی ( روستای جهانی حوله‌بافی)
روستای کلپورگان سیستان و بلوچستان ( روستای جهانی سفالگری صنایع دستی ایران)

آبراهام پوپ، تاریخ‌نویس آمریکایی، درباره صنایع دستی ایران می‌گوید: «صنایع دستی ایران، هنرمندانه خلق شده‌اند و هر یک از آن‌ها پیام‌آور عقیده‌ها، سلیقه‌ها، روش‌های زندگی و شخصیت نیاکان مردم این کشور است. صنایع دستی، زبان گویا و روشن تاریخ، تمدن، هویت و هنر ایرانی‌هاست».

وقتی قرار است که درباره صنایع دستی ایران صحبت کنیم، نمی‌دانیم به کدامیک از آن‌ها اشاره کنیم. به هر گوشه از ایران که نگاه کنیم مردمی را می‌بینیم که مطابق با فرهنگ و تاریخشان از نسل‌های پیشین خود هنری را به ارث برده‌اند و هنوز ادامه‌دهنده این راه و صنعت‌ هستند و چرخه اقتصاد را می‌چرخانند.

از نظر وزارت میراث فرهنگى، گردشگرى و صنایع دستى ایران، در ایران ۳۷۰ رشته صنایع دستی وجود دارد که در ۲۴ دسته قرار می‌گیرند. معروف‌ترین این رشته‌ها شامل بافتنی‌های داری، محصول‌های چرم و پوست، حکاکی روی سنگ، بافتنی، سفالگری، نمدبافی، شیشه‌گری، محصول‌های فلزی و آلیاژی، معرق‌کاری، ساخت زیورآلات، میناکاری، خاتم‌سازی، منبت‌کاری، حصیربافی و کاشی‌کاری می‌شوند.

صنایع دستی راهی برای ورود به دنیای اقوام و ملت‌ها
آدمی مجالی برای بازدید و شناختن تمام فرهنگ‌ها و اقوام ندارد اما روح و ذهن گنجکاوش هر روز آرزوی دیدار و شناخت فرهنگی جدید را در سر می‌پروراند. دیدن صنایع دستی و هنرهای کاربردی را می‌توان یکی از جذاب‌ترین راه‌ها برای شناخت اقوام دانست؛ چرا که این آثار از اعماق فرهنگ و باورها خلق می‌شوند. هنرمند خلاق، با روحی قومی و ملی و با عشق به بافتِ فرهنگی خود، شروع به خلق اثرش می‌کند تا با مواد اولیه موجود، رنگ‌ها و تزئینات دوست‌داشتنی و جلوه‌های برخاسته از باورها و آرزوهای سرزمینش را به نمایش بگذارد.

صنایع دستی در آینه زمان

گزافه نیست اگر گفته شود صنایع دستی، عمری به قدمت عمر بشر دارد. سابقه صنایع دستی، به عصر حجر باز می‌گردد. در این دوره، ساخت ظروف و همچنین بعضی ابزار مصرفی در زندگی روزمره مانند نیزه و خنجر از سنگ برای صید و شکار حیوانات معمول شد. رفته رفته به علت پیشرفت فکری، دیگر مواد موجود در طبیعت مانند خاک رس، چوب، سنگ آهن، مس و سرانجام پشم و کرک حیوانات و الیاف گیاهی نیز مورد استفاده قرار گرفت؛ به طوری که پیشینه ساخت اشیای سفالی و مسی، به بیش از چهار هزار سال پیش می‌رسد.

دوره رنسانس در اروپا، در تکامل هنری صنایع دستی تأثیر انکارناپذیری به جا گذاشت و در نتیجه، افزون بر حفظ جنبه‌های مصرفی بسیاری از تولیدات دستی، موجب افزایش ارزش هنری و تزئینی آنها شد. ایران زمین نیز از هفت هزار سال پیش، بیرق هنر نیاکان خویش را به عنوان سند هویت ملی به رخ جهانیان کشیده است.

صنایع دستی و اشتغال

بدون تردید یکی از دلایل مهم در توجیه جنبه‌های مثبت صنایع دستی، به اثرات آن در مبارزه با انواع بیکاری مربوط می‌شود. بیکاری، یکی از مسائل پیچیده کشورهای رو به رشد است که از افزایش سریع جمعیت سرچشمه می‌گیرد. در بین انواع بیکاری، شایع‌ترین آن در کشورهای در حال توسعه، بیکاری پنهان است. به ویژه در آن دسته از کشورها که هنوز ساختار جامعه کشاورزی و روستایی به صورت سنتی و کهن باقی مانده است، بیکاری پنهان بیشتر به چشم می‌خورد. صنایع دستی با قابلیت‌ها و خصوصیات ویژه خود، می‌تواند نقش مهمی در حل معضل بیکاری و ایجاد اشتغال برای بیکاران ایفا کند.