تخریب یا ساماندهی گورستان اوز ؟

 تخریب یا ساماندهی گورستان اوز ؟

 سعید هنری: گسترش‌ شهرها و ازدیاد جمعیت و پاسخ به نیازهای متنوع و روزافزون ساکنین شهرها از دغدغه‌های مستمر مسئولین و مردم است.
از جمله‌ مشکلاتی که متقاضیان ورود به کار با آن‌ دست‌ به گریبان هستند، کمبود فضای تجاری و تورم سرسام آور اجاره‌ بها برای شروع به کسب‌ و‌ کار است‌ .
ساخت‌ مغازه‌ با استفاده از زمین‌های قبرستان که در مجاورت خیابان مرکزی شهر اوز قرار دارد پاسخی به این کمبود است‌ و البته‌ فایده دیگر آن‌ منبع درآمد پایدار در قبال دریافت اجاره از متقاضیان برای شهرداری است‌. 

 اماده سازی جهت ساخت فضای تجاری در قبرستان اوز

اما درخواست‌ها و نیازهای ساکنین شهرهایی که در پی پیشرفت هستند پایانی نداشته و در هر برهه زمانی به مدلی خود را نمایان می‌کند، به عنوان‌ مثال‌ احداث چندین واحد تجاری هر چند بخش‌ کوچکی از نیازها را برآورده می‌کند، اما همچنان‌ کمبود گسترده فضای تجاری و تقاضا به طرز چشمگیری رو به افزایش است‌، به همین دلیل فاز دوم ساخت‌ مغازه‌ در کنار قبرستان شهر اوز کلید زده‌ شده‌ تا به اصطلاح هم مردم و هم شهرداری از آن بهرمند شوند. 

حفاظ دور قبرستان در محل احداث ساختمان تجاری

تا اینجای کار و در یک نگاه کلی، مشکلی‌ مشاهده‌ نمی‌شود اما تجربه ثابت‌ کرده‌ که نگاه‌ تک بعدی و عدم‌ آینده نگری و با دلایل دهان‌ پرکن “رونق اقتصادی و پیشرفت و توسعه‌” بسیاری از بافت های قدیمی و آثار ارزشمند تاریخی و حتی محیط زیستی تخریب شده‌ است‌. از جمله‌ قلعه اوز و بازار قیصریه و برکه فریدی از شاخص ترین آنهاست. مبحث آثار تخریب محیط زیست را به وقتی دیگر موکول می‌کنم. 

محل سابق برکه تاریخی فریدی که تخریب گشت

 لذا این نگرانی وجود دارد که در آینده دور یا نزدیک کلیت قبرستان منحصر به فرد اوز با دارا بودن‌ امتیازات برجسته ای مانند قرار گرفتن در مرکز شهر و مساحت زیاد و ارزش‌ بالای تجاری و نجومی زمین، مورد تهدید و آسیب‌ نگاه‌ و روش‌های سودجویانه و تک بعدی و به دور از آینده نگرى و مصلحت اندیشى ما قرار گیرد.
برای روشن شدن ابعاد و اهمیت موضوع به چند مورد اشاره‌ می‌شود:

۱-قبرستان در نگاه‌ اول تنها محل‌ دفن اموات است‌، اما در طول‌ تاریخ آداب‌ و سنن و روش‌های دفن و استفاده از ابزارآلات و پوشش‌ میت و سنگ قبر متفاوت بوده، همچنین روایت و داستان زندگی آنها که گاه به مرگ طبیعی از دنیا رفته اند و یا در اثر خودکشی و قتل‌ و تصادفات و بیماری‌های صعب‌العلاج و واگیردار و عالم گیر و زلزله‌ و سیل و بلایای طبیعی و جنگ، جان خود را از دست داده‌اند مجموعه و آثار ارزشمندی برای پژوهشگران است‌. از طرفی دفن اموات مهاجرین خارجی به عنوان‌ سندی بر مهمانپذیری ساکنین شهر محسوب‌ می‌شود ( مانند قبرستان قدیمی متفقین جنگ جهانی در تهران‌ ).

۲- فراموش‌ نکنیم یکی از بهترین مکان‌هایی که به عنوان‌ اسناد معتبر از قدمت یک شهر و سکونتگاه انسان مورد استناد قرار می‌گیرد قبرستانهای قدیمی است‌.

۳- از سویی به دلیل دفن یکی از افراد خانواده‌ و یا فامیل و یا دوستان‌ و خاطرات جمعی، دلبستگی هایی به این مکان‌ در بین اکثریت افراد وجود دارد، این رشته‌ پیوندها نوعی از جذابیت ایجاد می‌کند که افراد ساکن در اوز و یا سایر شهرها و کشورها را به سوی این مکان‌ سوق می‌دهد، یعنی از جنبه گردشگری معنوی و یا زیارت قبور و تجدید خاطرات و تقویت پیوندهای بین نسلی هم ارزشمند است‌. بنابراین موافقان پیشرفت اقتصادی شهر و جذب‌ جمعیت از این نکته‌ مهم‌ غفلت‌ نکنند. در واقع بعضی از مکان‌ها استفاده‌ و ‌کاربردها و فواید متنوع و چندین وجهی دارند.

۴- از زاویه دیگر عوامل‌ مختلفی وجود دارد که یک مکان‌ را تبدیل به آثار ارزشمند می‌کند از جمله‌ آن‌ها زمان‌ و سن و تاریخ و یا قدیمی و‌کهن‌ بودن‌ آن‌ است‌، به همین جهت‌ اگر از گذشته‌ تا امروز هر مکان‌ قدیمی را به بهانه‌ ساخت و ساز تخریب می‌کردند امروزه آثاری از گذشته‌ وجود خارجی نداشت یعنی اینکه ضروری است که در کنار سایر عوامل، یک فرصت‌ و مقطع زمانی و صبوری چندین نسلی در اختیار این مکان‌ها قرار گیرد تا لایق عنوان‌ کهنسالی شوند.

۵-از سویی حتی جابجایی و درهم ریختگی خاک و سنگ قبر و باقیمانده‌ اجساد قدیمی و سایر تغییرات، نیازمند توجه‌ ویژه و در تخصص کارشناسان مختلف است‌. در واقع این مکان‌ها به طریقی موزه های انسانی‌ هم‌ محسوب می‌شوند . 

نزدیک به یکصد سنگ قبرصندوقچه ای در قبرستان اوز، بیان کننده اطلاعات تاریخی اوز

 ۶-در ضمن‌ انسانها به دنبال‌ مکانی آرام‌ و معنوی بوده‌ تا بخشی‌ از نیازهای روحی خود را برطرف کنند، به همین دلیل در عصر حاضر کلمه و نام‌ آرامستان به جای قبرستان و‌گورستان کاربرد پیدا کرده‌ است.‌ از این جهت‌ زیبا سازی و درخت کاری و گل کاری به شرط عدم‌ تخریب بافت‌ اصلی هم یکی از راه‌های مناسب‌ سازی و حفاظت‌ از آن‌ها است‌ و به طریقی کارکردهای آن‌؛ شباهت‌هایی با یک پارک‌ به عنوان‌ محل اسکان و یا استراحت موقت‌ دارد.

۷- از زاویه دیگر نمای بیرونی مغازه ها و مصالح به کار رفته، فاقد عنصر زیبا شناسی بوده‌ و با بافت سنتی قبرستان و محیط پیرامون و هویت فرهنگی ما ارتباطی برقرار نمی‌کند .
به عنوان‌ مثال‌ ساختمان‌ها و مصالح به کار رفته‌ و توجه‌ به سایر عوامل‌ در جذابیت قادر است‌ یک مکان‌ را شاخص کرده‌ تا از نسلی به نسل دیگر منتقل‌ شود. مثلا عدم‌ توجه‌ کافی به مدل‌ و ارتفاع و الگوی مناسب که در میدان معروف به بادگیر استفاده‌ شده‌ و متأسفانه در کمال ناباوری استعداد و فرصت‌ شاخص شدن میدان را به یک تهدید بدل کرده‌ تا جایی که احتمال‌ و لزوم‌ تخریب آن‌ و ایجاد تغییرات مناسب‌ در آینده وجود دارد، هر چند هزینه بازسازی مجدد که گاهی در اثر کم توجهی ایجاد می‌شود مدلی از هدر رفت منابع مالی شهر هم‌ به حساب‌ می‌آید. 

میدان بادگیر اوز

 ۸-در این میان یک پرسش مطرح می‌شود که آیا ساختمان‌ و یا المان‌ها و یا مکانی شاخص و منحصر به ‌فردی توسط ما ساخته شده‌ که از جنبه ظاهری و زیبا شناسی و کیفیت و سایر عوامل‌؛ قابلیت و لیاقت عنوان‌ یک میراث فرهنگی و تاریخی را داشته باشد و ساکنین آینده شهر اوز به آن‌ اشارتی و افتخاری کنند !؟

در خاتمه‌ اگر قرار بر ساخت‌ مغازه‌ و یا مکان‌های تجاری است،‌ در خیابان‌های مرکزی و همچنین مجاور مسکن‌ مهر و ورودی ها ی شهر و خیابان تازه‌ ساخت‌ جنب آتش نشانی و به سمت شهرک صنعتی فرصت‌های بیشماری برای ساخت‌ و ساز تجاری و خصوصی و مراکز دولتی وجود دارد و بنا به دلایل دیگری لازم است گسترش‌ شهر به سمت‌ شهر گراش باشد. البته‌ رونق اقتصادی یک شهر تنها به ساخت‌ مغازه‌ و مراکز تجاری خلاصه‌ نشده و سایر عوامل‌ هم در آن‌ سهیم هستند.